Sharmandalik va boshqalar aybdor.

Endi uyat haqida gaplashamiz. Sharmanda etishmovchilik hissi paydo bo’ladi – “Men qandaydir tarzda unday emasman” va rad etish – “Men qabul qilinmayapman”. Bizning namoyishlarimiz boshqalar tomonidan munosib javob topa olmasa, biz bu tuyg’uni his qilamiz. Masalan, biz bir hazilni aytdik, lekin hech kim kulmadi. Biz qo’limizni cho’zdik, u kishi uni silkitishni rad etdi. Sharmandalik aloqani uzmoqda. Biz o’z maqsadlarimizni jilovlashga majbur bo’lamiz, chunki biz tanbeh, masxara yoki mensimaslikka ishonamiz.

Sharmandalik va aybdorlikning asosiy farqi shundaki, u odamning o’ziga xos namoyon bo’lishiga emas, balki uning butun shaxsiyatiga qaratilgan. Biz harakatlarimizga va fikrlarimizga emas, balki shaxs sifatida o’zimizga qoniqarsiz baho beramiz. “Men ahmoq dedim” emas, balki “men ahmoqman”. “Men noto’g’ri qildim” emas, balki “men yomonman”. Siz farqni his qilyapsizmi? Birinchi holda, bizni yaxshilash imkoniyati bor, ikkinchidan, biz butunlay yomonmiz. Ayb bo’lsa, biz boshqa ko’rinishlarda tasalli topa olamiz (yaxshilik qilish uchun), lekin biz shaxsiyatimizni qamrab olgan sharmandalikdan qochib qutula olmaymiz.

Sharmandalikning turli gradatsiyalari mavjud: bizga qaratilgan e’tibordan ozgina xijolat tortib, erga cho’kish istagigacha. Va uyat ham nihoyatda zaharli bo’lishi mumkin. Shaxsiy fazilatlarimiz, his-tuyg’ularimiz va qiziqishlarimizni rad etib, bizdan ma’lum bir xatti-harakatlar kutilsa, biz bu dunyo talablariga to’liq mos kelmasligimizga aminmiz. Ota-onalar, ko’pincha o’z farzandlarini sharmanda qilishga murojaat qiladilar, ikkinchisida jiddiy komplekslarni, past darajadagi benlik hurmatini va narsisistik shikastlanishlarni rivojlantiradilar. Aslida, bu “mavjud emas” degan xabar. Bola o’zini qabul qilish va sevgiga loyiq bo’lish uchun o’zini uzoqroq joyda yashirishi va uni hech qachon ko’rsatmasligi kerakligiga amin. Ota-onasidan voz kechganligi sababli, unga juda shafqatsiz, xunuk va dahshatli tuyuladi, chunki u uni mahkam bog’lab qo’yishni va hech qachon u bilan aloqa qilmaslikni afzal ko’radi.

Biroq, yashiringan hamma narsa doimo yuzaga chiqa boshlaydi – eng kichik xato va nomukammallik odamni bu dahshatli ahamiyatsiz o’ziga qaytaradi. Sharmandalik tajribasi va yutuqlar bilan o’zini o’zi yopishga urinishlar va o’z-o’zini rivojlantirish inson uchun butun kuchini sarflaydigan eng dolzarb vazifa bo’lib qoladi. Xavotir – “Agar ular mening aslida kimligimni ko’rishsa nima bo’ladi?” – uni doimiy zo’riqishda ushlab turadi va hech kim bilan yaqin aloqa o’rnatishga imkon bermaydi. Axir bunday o’z-o’zini oshkor qilish muqarrar ravishda rad etish bilan davom etadi.

Sharmandalik – bu engish oson bo’lmagan hissiyotdir. U nafaqat bizning mavjudligimizga tahdid soladi, balki o’zini o’zi ko’paytiradi. Sharmandalikdan uyalish odatiy hol emas, chunki bu tuyg’u odatda fiziologik ko’rinishlarni keltirib chiqaradi – ko’zlar osilib, qizarib ketadi. Demak, atrofdagilar buni aniqlashlari oson, ehtimol ular o’zlarining sharhlari bilan tajribani kuchaytiradilar. Bizning madaniyatimizda sharmandalik zaiflikning namoyon bo’lishi sifatida o’qiladi va sharmanda bo’lgan odamni “tugatish”, uni toza suvga olib chiqish taklifiga o’xshaydi.

Toksik sharmandalik bilan kurashishga qaratilgan terapiya odamga ushbu qo’rqinchli hissiyotni xavfsiz tarzda boshdan kechirish va qayta tiklash imkoniyatini beradi – rad etmasdan qo’llab-quvvatlaydigan psixolog bilan. Mutaxassis yordamida mijoz o’ziga hamdard bo’lish va uni o’zining to’laqonli qismi sifatida qabul qilish, shu bilan aqliy benuqsonlikni tiklash uchun o’zini ichkariga qarashga, baxtsiz, tushkunlikka tushgan shaxsga borishga qaror qiladi.

Manba:b17.ru