Hamdardlik va rahm-shafqat nima?

Boshqa odamga hamdard bo’lish qobiliyati bu har kimga ham xos bo’lmagan fazilatdir. Ba’zilar shafqat va hamdardlik umuman keraksiz hissiyotlar degan fikrda. Boshqalari, aksincha, insoniyat evolyutsiyada faqat hamdardlik tufayli eng yuqori qadamni qo’yadi, deb hisoblashadi. Psixologiyada empatiya deganda shaxsning salbiy voqealar va hissiyotlarni boshqa odamdan ajratib olish qobiliyati tushuniladi. Biror kishi boshqasiga hamdard bo’la olsa, u doimo yordam berishga tayyor.

Buddizmda rahm-shafqat atamasi shaxsning boshqa odamning ijobiy yoki salbiy his-tuyg’ularida erishi istagi bilan belgilanadi. Bunday holda, odam qandaydir tarzda unga yordam berish uchun boshqalarning hissiyotlarini qabul qilishga intiladi. Hamdardlik va rahm-shafqat ma’lum bir kishiga taalluqli emas, chunki inson bu his-tuyg’ularni umuman begona odam uchun ham his qilishi mumkin.

Buddizmdagi rahm-shafqatning yorqin misollaridan biri bu urushda vafot etgan odamlarning buddaviy tajribasi. U jabrlanganlarga yordam berishda faol bo’lib, hamdardligini bildiradi.

Bu hissiyotlar zarurmi?

Bunday his-tuyg’ular zarurmi yoki yo’qmi degan savolga aniq javob berishning iloji yo’q. Ko’p odamlar, bunday his-tuyg’ular tufayli inson yumshoq va mehribonroq bo’lishiga ishonishadi. Maktabda bolalar ham turli xil insholar va mumtoz asarlarni tahlil qilish orqali hamdardlikni tarbiyalashga harakat qilishadi. Hamdardlik tufayli inson maqbul harakatlar doirasini aniqlay oladi, shuningdek boshqasiga nisbatan noto’g’ri ish qilganligini tushunadi.

Hamdardlik va rahm-shafqat o’rtasidagi farqlar

Hamdardlik va rahmdillik o’rtasidagi farq nima ekanligini har doim ham odam tushuna olmaydi. “Hamdardlik” ta’rifini qiyin paytlarda odamga hamdardlik qobiliyati sifatida qarash mumkin. Hamdardlik odamlarning turli guruhlariga nisbatan sezilishi mumkin. Rahm-shafqat boshqacha, chunki bu tuyg’u ko’proq global bo’lib, faqat shaxslarga tegishli.

Boshqa yo’l bilan, hamdardlik empatiya deb ataladi. Ushbu sifat psixologlar, o’qituvchilar, shifokorlar va odamlar bilan ishlaydigan boshqa mutaxassislar uchun juda muhimdir. Aynan hamdardlik tufayli mutaxassis odam bilan umumiy tilni topishi mumkin.

Biror kishi boshqasiga achinsa, u afsuslangan odam kabi his-tuyg’ularni boshdan kechirishga tayyor emas. Rahm-shafqat g’amxo’rlik ko’rsatish va yordam taklif qilish istagi shaklida namoyon bo’ladi. Rahmdillik va hamdardlik umuman boshqacha narsalar. Ta’ziya bo’lsa, odam shunchaki boshqasining hayotida yuz bergan voqealardan chin dildan afsuslanishini ko’rsatadi.

Yaxshi yoki yomon

Hamdardlik va rahmdillik haqida turli xil fikrlar mavjud. Ba’zi odamlar hamdardlik va rahm-shafqatni keraksiz deb o’ylashadi. Boshqalar bunday hissiyotlar yordamida kuchli odamlarda osongina parazitlik qilishingiz mumkinligiga aminlar.

Oddiy misollardan biri – bu ayol o’z do’stidan moddiy yordam olayotgani, u omadliroq va doimo do’stining hayoti sifatidan noroziligini tinglaydi. Shunday qilib, ayolning xatti-harakatlari faqat xayrixoh do’stidan moliyaviy yordam olishga qaratilgan bo’lib, u mutlaqo hech narsa qilmaydi.

Har bir inson birovga hamdardlik his qilishni xohlamasligini yoki xohlamasligini mustaqil ravishda hal qilish huquqiga ega. Har doim ham yaxshi so’z va yordam yaxshi bo’lishi mumkin emas va ba’zida ular bundan ham achinarli oqibatlarga olib kelishi mumkin. Hamma o’ziga xushyoqish tushunchasini alohida-alohida ko’rib chiqadi. Kimdir boshqalarning muammolariga boshi bilan sho’ng’iydi va faol jarayonni boshlaydi, boshqalari esa shunchaki mavhum.

Nima yaxshi?

Hamdardlik ko’rsatib, ba’zilar vaziyatni yanada kuchaytirishi mumkin. Xayrixoh uchun haqiqiy yordam berish uchun harakat qilish yaxshiroqdir. Bu insonning ko’ngillilik sohasidagi faoliyatini belgilaydigan rahmdillik qobiliyati. Har bir inson o’zi qaysi turdagi faol ishtirok etishni istashi to’g’risida mustaqil ravishda qaror qabul qilishga haqlidir. Rahmdil bo’lishni biladigan odam bilan hech qachon bunday qilmagan odamning farqi shundaki, birinchisi boshqa odamlarning hissiy fojialarini boshdan kechirmoqda va ularning o’rnida bo’lishni istamaydi. Aynan mana shu fikrlash odamni yomon ishlar qilishdan to’xtatadi.

Siz hamdard bo’lishni qanday o’rganishingiz mumkin?

Rahmdillik va hamdardlik – bu insondan juda ko’p o’zini tutishni talab qiladigan mashaqqatli ishdir. Siz trening yordamida o’zingizda hamdardlikni rivojlantira olasiz, masalan, o’zingizni boshqa odamning o’rniga qo’yib, uning his-tuyg’ularini tushunishga harakat qiling. Fikrlash paytida odamni hukm qilmaslikka harakat qiling, ammo muammoni qanday hal qilishingiz mumkinligi haqida o’ylang. Xayriya loyihalarida ishtirok etish bunday fazilatlarni rivojlantirish uchun ajoyib turtki bo’ladi. Odamlarga yordam berish orqali inson hamdardlik va rahmdillik nimani anglatishini tushuna boshlaydi.

Ko’rinish tomonlari

Hamma odamlar mehr-shafqatni chin dildan namoyon eta olmaydi va bu holda bu tuyg’uning kelib chiqishi og’riqli qo’shimchalarni rivojlantirishga qaratilgan. Manipulyatsiya paytida rahmdil tajovuzkor va g’azabli bo’lib qoladi, shuning uchun jabrlanuvchining tushunchasi o’zgaradi va u o’zini o’zi tark eta olmaydi.

Ba’zi odamlar manipulyatsiyaga olib keladigan yumshoq tabiati tufayli rahm-shafqatni to’g’ri qila olmaydi. Oxir oqibat atrofdagi odamlar bundan foydalanib, doimiy ravishda ma’naviy va moddiy yordam so’rashadi.

Yordamni o’z zimmangizga olsangiz, o’zingizni muhtojlarning o’rniga qo’ying, ammo u uchun hamma narsani qilmang. Shaxs o’zi muammo bilan shug’ullanishi kerak va siz unga ozgina turtki berishingiz kerak. Hamdardlik va rahm-shafqat muhim hissiyotlardir, ularsiz tsivilizatsiyada bu juda qiyin bo’ladi. Faqatgina ko’mak yordamida odamlar fojialardan omon qolishlari mumkin. Shunga qaramay, har bir inson o’z hayotida hamdardlik uchun joy bor yoki yo’qligini o’zi hal qiladi.

Manba: blog.wikium.ru