Qanday qilib mantiqsiz e’tiqodlarni mantiqiylar bilan almashtirish mumkin?
Ba’zida inson hayotini qiyinlashtiradigan darajada kuchli bo’lgan his-tuyg’ular bilan iste’mol qilinadi. Ammo shuni tushunishingiz kerakki, ba’zi hollarda ular birinchi qarashda ko’rinadigan darajada real bo’lmasligi va hatto zarar etkazishi mumkin. Tajribali kognitiv xulq-atvor psixologlari bunday fikrlarni tanib olish va engillashtirishga yordam beradi, ammo ba’zi ishlarni o’zingiz qilishingiz mumkin.
Har doim odamning boshida turli xil fikrlar o’tadi. Ularning ko’plari bizning xohishimizga qarshi ko’rinishi mumkin. Ba’zi fikrlar o’tkinchi va umuman aniq emas. Ular ham real, ham haqiqatdan uzoq bo’lishi mumkin.
Asosiy sabablar
Biror kishi o’zining kayfiyati yomonlashganini sezsa, birinchi navbatda, qanday his-tuyg’u reaktsiyaga sabab bo’lganini aniqlashi kerak. Sizning fikrlaringiz diqqat bilan tahlil qilingandan so’ng, muammoni hal qilish juda oson bo’ladi.
Ratsional-emotsional xulq-atvor terapiyasi nosog’lom his-tuyg’ularning paydo bo’lishining to’rtta asosiy sababini taklif qiladi: global baholash, majburiyat, odamning umidsizlikka toqat qilmasligi va halokat.
Kerak
Talablarni nafaqat o’zingizga, balki atrofdagi odamlarga ham qo’yish mumkin. Hamma narsa faqat bizning xohishimizga mos kelishi kerak.
Bunday holda, irratsionallik shundan iboratki, biror narsa aynan shunday bo’lishi kerakligini isbotlashning hech qanday usuli yo’q va boshqa yo’l yo’q. Talab bugungi kunda eng keng tarqalgan e’tiqod hisoblanadi, bu odatda depressiyadan aziyat chekadigan, bezovtalik alomatlari bo’lgan yoki qandaydir giyohvandlikka ega bo’lgan odamlarda mavjud.
Global baholash
Bunday holda, bu o’zini ideallashtirish yoki o’zini qadrsizlantirishni anglatadi. Bu jarayonda boshqalar, hatto butun dunyo ham ishtirok etishi mumkin. Masalan, mening hamkasbim ahmoq, men yutqazuvchiman, butun dunyoda faqat yomonlik bor. Bunday holda, xato shundaki, odam barcha mavjudotlarni, ularning murakkablik darajasidan qat’i nazar, bitta xususiyatga qisqartirishi mumkinligiga ishonch hosil qiladi.
Falokat
Bu odamning har qanday muammoni falokat sifatida qabul qilishiga sabab bo’ladi. Bu e’tiqod, asosan, salbiy hodisa haqidagi irratsional fikrni o’z ichiga oladi. Lekin, aslida, dunyoda eng dahshatli deb atash mumkin bo’lgan hech narsa yo’q. Har holda, bundan ham yomonroq bo’ladigan narsa bor. Bundan tashqari, har qanday yomon hodisaning ijobiy tomonlari borligini yodda tutish kerak.
Frustratsiyaga toqat qilmaslik
Bu e’tiqod insonning ba’zi narsalarga aql bovar qilmaydigan darajada murakkab munosabatda bo’lishini taxmin qiladi. Ba’zi odamlar: “Agar ular meni ishdan bo’shatishsa, tashlab ketishsa yoki menga yordam bermasalar, men omon qolmayman”, deyishadi. Bunday holda, agar biron bir noxush hodisa ro’y bersa, bu oxir-oqibatda bir qator dahshatli azob-uqubatlarga olib keladi va odam to’liq bardosh bera olmaydigan ruhiy og’riqni keltirib chiqaradi. Bunday e’tiqod mantiqsiz hisoblanadi, chunki vaqt o’tishi bilan kuchsizlanmaydigan yoki bir nuqtada tugamaydigan azob-uqubatlar yo’q. Shu bilan birga, bu azob-uqubatlar o’z-o’zidan muammoli vaziyatni engishga yordam bermasligini hisobga olish kerak. Shuning uchun, agar biron bir voqea sodir bo’lsa, yomon narsa sodir bo’ladi degan fikrlarni darhol haydash kerak.
