O’z-o’zini sabotaj qilishning 4 sababi

Mukofot olish va xavfdan qochish istagi tabiat tomonidan o’rnatilgan muhim mexanizmdir. Ular bir vaqtning o’zida faollashtirilganda juda ko’p holatlar mavjud emas. Ammo inson o’z maqsadiga imkon qadar tezroq qanday erishish haqida o’ylay boshlaganida, u darhol faol ishlay boshlaydi.

Qarama-qarshi reaktsiyalar neyropsikolog Judi Xo o’z-o’zini sabotaj deb ataydigan narsaga sabab bo’ladi. Odamlar o’z oldiga qo’ygan maqsaddan ataylab og’ishi mumkin. Nima uchun ba’zida tahdid qo’rquvi katta mukofotga bo’lgan xohishdan ko’ra kuchliroq bo’lishi mumkin?

Yondashuv va qochish

Yondashuv va qochish mojarosi 1935 yilda Kurt Levin tomonidan batafsil tasvirlangan. U ichki ziddiyat maqsad ijobiy va salbiy oqibatlarga olib keladigan vaziyatlarda o’zini namoyon qila boshlashiga ishongan. Ular, o’z navbatida, bir vaqtning o’zida odamni o’ziga jalb qiladi va shu bilan birga uni qaytaradi. Maqsad bir vaqtning o’zida nafaqat ijobiy, balki salbiy tomonlarga ham ega bo’lsa, avvaliga qaytarib bo’lmaydigan istak paydo bo’ladi, lekin asta-sekin motivatsiya zaiflashadi va odam kamroq va kamroq harakat qiladi. Ba’zida kuchaygan harakatlar davrlari bo’lishi mumkin, keyin ular yana pasayadi, bu esa maqsadga erishishni sekinlashtiradi.

Mojaroning sabablari

Bunga to’rt omil sabab bo’lishi mumkin:

• O’zini past his qilish.
• O’rganilgan e’tiqodlar.
• Noma’lum yoki hayotdagi mumkin bo’lgan o’zgarishlardan qo’rqish.
• Hamma narsani nazorat qilish uchun haddan tashqari ehtiyoj.

Bu omillar insonning shaxsiyatini va tashqi dunyo bilan rivojlanadigan munosabatlar turini to’liq ko’rsatishga qodir. Ba’zi odamlar ularni hayot davomida paydo bo’ladigan harakatlar va e’tiqodlarni faol ravishda boshqara oladigan operatsion tizimning bir turi sifatida tasavvur qilishadi.

O’zini past his qilish

O’z-o’zini idrok etish insonning o’zini kim deb o’ylashini va aslida kimligini anglatadi. Bu shuni anglatadiki, barchamiz o’ziga xos xususiyatlarga egamiz va bir-birimizdan farq qilamiz. Ba’zida odam qiyinchiliklarga duch keladi, o’zini o’zi o’rgana boshlaydi va bu vaqtda uning o’ziga bo’lgan hurmati asta-sekin pasayadi. Noaniqlik aniq maqsad bilan bevosita bog’liq bo’lgan daqiqalarda paydo bo’ladi.

O’rganilgan e’tiqodlar

Inson boshqa odamlarning xatti-harakatlari va xatti-harakatlarini kuzatganida o’rganadi. Sekin-asta o’rganish tufayli nafaqat ijtimoiy, balki kognitiv jihatdan ham kamolotga erishish mumkin. Bolalikdan ota-onalar farzandlariga ehtiyotkorlik omon qolishga imkon berishini o’rgatishadi, shuning uchun siz ehtiyotkor, ehtiyotkor bo’lishingiz va xavfsizligingizga g’amxo’rlik qilishingiz kerak. Agar vaziyat to’g’ridan-to’g’ri haddan tashqari ko’tarilgan bo’lsa, unda bu holda muammoga duch kelmaslik istagi maqsad uchun motivatsiya va istakdan ancha kuchliroq bo’ladi.

Bundan tashqari, odamlar juda tez o’rganadilar, shuning uchun ular noma’lum narsaga duch kelganlarida, ular juda qo’rqishadi. Muntazam stressni engishga yordam beradi, ammo maqsadlaringizga erishish uchun siz o’zgarishlarga tayyorlanishingiz kerak. Bundan tashqari, odamlar hamma narsani nazorat qilishlari va xohlagan narsalariga erishishlari mumkinligiga ishonishga odatlangan. Olimlarning ta’kidlashicha, nazorat tuyg’usi har bir inson uchun nafaqat psixologik, balki biologik zaruratdir. Bularning barchasini nazorat qilish qiyin, shuning uchun ba’zida qo’yilgan maqsadlar shunchaki maqsadlar bo’lib qoladi, chunki inson o’zini xavfsiz saqlashni va bugungi kunda mavjud bo’lgan narsalarni xavf ostiga qo’ymaslikni tanlaydi.