Nima uchun tanqidga salbiy munosabat paydo bo’ladi

Tanqid ko’pincha hukm sifatida qabul qilinadi. Ko’p odamlar bunga adekvat javob berishga tayyor emaslar va hatto tanqidni eshitsalar, xafa bo’lishadi. Kamdan-kam odam tanqidning dozasi bilan sharhlarni xafa qilmasdan tinglash qobiliyati bilan maqtana oladi, hatto ular tarkibida oqilona don bo’lsa ham. Keling, tanqidga qanday munosabatda bo’lish kerakligini birgalikda aniqlashga harakat qilaylik. Javob berishga arziydimi?

Reaktsiya nimaga bog’liq?

Tanqidga konstruktiv munosabatda bo’lish tug’ma sifat emas. Bu sifat ona sutidan olinmaydi, meros bo’lmaydi. Siz uni o’zingiz ichida shakllantirishingiz kerak. Va donolik ko’pincha faqat yosh bilan keladi.

Garchi irsiyatning ba’zi elementlari hali ham mavjud. Agar ota-onalar har doim tanqidiy so’zlarga adekvat javob berishgan bo’lsa, unda ko’p hollarda bola xuddi shunday qilishni o’rganadi.

Nega salbiy reaktsiyalar paydo bo’ladi?

Tanqidiy fikrlash fenomeni tadqiqotchi Jeyms Dittes tomonidan tasvirlangan. Uning tushuntirishicha, agar boshqa odamning munosabati qabul qilinmasa, organizm ko’pincha fiziologik darajada tahdidga qarshi turishga harakat qilishni boshlaydi. Shunday qilib, tanqidga munosabat ko’pincha norozilik va hatto tajovuzkorlik bilan birga keladi.

Tanqidga munosabat bildirishning arxaik usullari muzlash yoki uyqusizlikni o’z ichiga oladi. Ko’p tanqidiy fikrlarni eshitgan odamdan qochishga yoki yashirinishga urinish ham odatiy holdir. Kutilmagan tanqidga duch kelganda, odam sarosimaga tushishi mumkin.

Ko’pincha odamlar kutilmagan sharhlarga to’g’ri javob bermaslik uchun o’zlarini ayblashadi. Psixologlarning ta’kidlashicha, bunday reaktsiya tanqidchi bilan bahslashish istagi kabi juda normaldir.

Nima qilishim kerak?

Tanqidga impulsiv reaktsiyalar yaxshi narsa keltirmasligini tushunish muhimdir. Ular boshqa odamning nazarida sizning ahamiyatingizni oshirmaydi, uni sizning nuqtai nazaringizga ishontirmaydi va hech qanday hissiy qoniqish keltirmaydi. Bunday reaktsiyalarga vaqt va kuchingizni sarflamaslik yaxshiroqdir, lekin baribir tanqidiy sharhlarga konstruktiv javob berishni o’rganing.

Psixologlar tanqidga adekvat munosabatni to’g’ri shakllantirish bo’yicha bir qator maslahatlar beradi. Hatto noto’g’ri tanqid bo’lsa ham, uni o’z foydangizga aylantirishni o’rganishingiz mumkin. Agar siz o’zingizning shaxsingizni baholashni o’z ichiga olgan sharhni eshitsangiz, sizning harakatingiz bunday bayonotlarga nima sabab bo’lishi mumkinligini eslashga harakat qiling. Ko’pincha, hatto eng haqoratli bayonotlar ham oldindan sodir bo’lishi mumkin bo’lgan aniq vaziyatni yashiradi. Shunchaki xatti-harakatingizni tahlil qiling va qaysi daqiqada xato qilganingizni aniq eslaysiz. Siz hatto suhbatdoshingiz bilan uning g’azabining sababini aniqlab olishingiz mumkin. Shunda sizning munosabatingiz buzilmaydi va u bunday imo-ishoradan hayratda qoladi.

O’zaro munosabatlarni buzish jarayonida odamlar ko’pincha tanqidiy fikrlarni almashadilar. Bunday paytdagi bayonotlar xolis ko’rinishi mumkin. Asosiysi, tanqidga uchragan odam o’zining tashqi ko’rinishi, kasbiy qiymati yoki foydaliligi haqida komplekslarni rivojlantirmaydi. Agar tanqidchi keyingi suhbatga tayyor bo’lsa, undan nima uchun bunday bayonotlarga e’tibor berayotganini va bu borada aniq nima qilishni taklif qilayotganini so’rashingiz kerak.

Hech qanday holatda siz qarshi hujumga o’tmasligingiz kerak, muloqot va muzokaralar strategiyasiga rioya qilganingiz ma’qul. Tanqid – bu malakali muzokaralar olib borish va munosabatlarni o’rnatish qobiliyatiga o’ziga xos qiyinchilik. Afsuski, hamma ham bunday qiyinchilikka dosh bera olmaydi.