Bo’lishning to’rtta sababi
Bizning davrimizda klassik falsafa zerikarli bo’lishi mumkin emas, u dolzarb mavzularni ochib berishga qodir. Ushbu maqolada biz Aristotelning borliq nima ekanligi, narsaning shakli va faylasuf g’oyasi bizning mulohazalarimiz bilan qanday bog’liqligi haqidagi ta’limotini ko’rib chiqamiz, shuningdek, bizning dunyomizdagi o’zgarishlarning to’rtta asosiy sababini ochib beramiz.
Bo’lishning 4 sababi nima?
4 ta sabab – Aristotelning umumiy tajriba orqali bizga ma’lum bo’lgan o’zgarishlarga oid 4 ta savolga 4 ta javobi. Ular aqlning savollari va javoblari.
Savol № 1
Birinchi savol: biror narsa nimadan yasalishi kerak? Etikchi – teri, zargar – oltin, qurolchi – metall va yog’och deydi. Har qanday holatda ham, materialning turi uni ishlab chiqarish uchun moddiy sababga ega. Materiallar asosiy sababdir, ularsiz biron bir mahsulotni ishlab chiqarishni boshlash mumkin emas.
Savol № 2
Ikkinchi savol quyidagi formulada berildi: buni kim qildi? Dastlab, agar hamma narsa inson mehnatining natijasi bo’lgan mahsulotlar bilan o’zaro aloqada bo’lsa, bu eng oddiy savollardan biri kabi ko’rinishi mumkin. Ammo tabiiy o’zgarishlar haqida savol tug’ilganda hamma narsa juda oddiy emas. Mahsulotlar bilan bog’liq vaziyatda – inson mehnatining natijalari – birinchi javob ikkinchi savolni ham o’z ichiga oladi: etikdo’z poyabzal ishlab chiqaradi, zargar uzuk va bilaguzuk ishlab chiqaradi, qurol ustasi qurol ishlab chiqaradi. Bunday vaziyatda yaratuvchi ishlab chiqarish jarayonining samarali sababidir.
Savol №3
Keyingi savol: natijada nima ishlab chiqarishga muvaffaq bo’ldingiz? Avvaliga javob aniq ko’rinadi, lekin Aristotel uchinchi javobni o’zgarish yoki ishlab chiqarishning rasmiy sababi deb ataydi. Misol uchun, poyabzal ishlab chiqarishdan oldin charm hunarmandning o’zini egallashidan oldin poyabzal emas edi. Oyoq kiyimlari faqat mashaqqatli mehnati tufayli paydo bo’lib, ularni shaklsiz tuvaldan o’zgartirdi. Faylasufning fikricha, shakl miqdor yoki sifat emas, balki narsaning mohiyatini tashkil etuvchi narsani ifodalaydi. Shaklsiz narsa mavjud emas, uning mavjudligining mohiyatini o’zida mujassamlashtiradi.
Savol №4
Oxirgi savol shunday ko’rinadi: bularning barchasi nima uchun qilinmoqda? Bu narsadan maqsad nima? Ishlab chiqaruvchi uni qanday maqsadda yaratgan va uning yakuniy foydasi nimada? Bunday holda, javobni topish oson. Biz hammamiz zargarlik buyumlari, poyabzal va qurollarning vazifalari va maqsadlarini bilamiz.
Faylasuf ishlab chiqarish jarayonida taqdim etilgan oxirgi omilni yakuniy natija yoki yakuniy sabab deb ataydi, chunki aynan shu maqsad. Agar biror narsa qilsak, biz faqat oxirgi maqsadga erishamiz. Uning natijasini aniq maqsadda ishlatishdan oldin ishni yakunlashimiz kerak.
Borliqning 4 ta sababi biror narsani ishlab chiqarishda majburiy va almashtirib bo’lmaydigan omillardir. Biroq, har biri alohida-alohida etarli deb hisoblanmaydi. Barcha 4 sabab birga bo’lishi kerak va ularning o’zaro ta’siri ma’lum bir tarzda sodir bo’ladi.
Insonga material kerak va u undan foydali narsa yasash uchun u bilan ishlay olishi kerak. Boshqacha qilib aytadigan bo’lsak, insonda mahsulot ishlab chiqarish uchun sabab bo’lishi kerak, aks holda u bunga kuch sarflashi shart emas.
