Psixogenetika

Psixogenetika – bu odamlardagi genetik tafovutlarning sabablarini topishga qaratilgan fan. Shunisi e’tiborga loyiqki, odamlarning DNKsi 99% bir xil. Ammo baribir atigi 1% bor, bu bizni farq qiladi. Aynan shu farqlar nihoyatda muhim rol o’ynaydi.

Ko’pgina tadqiqotchilar farqlarni emas, balki butun insoniyatga tegishli bo’lgan savollarni o’rganishga harakat qilmoqdalar. Psixogenetiklar, o’z navbatida, nima uchun ba’zi bolalar normal o’qiy olishi va boshqalari o’qiy olmasligi, nima uchun ba’zi odamlarda shizofreniya rivojlana boshlaydi va hokazo. Psixogenetikaning asosiy vazifasi turli xil farqlarni batafsil o’rganishdir.

Tabiat yoki tarbiya

Taxminan bir asr davomida olimlar tafovutlar paydo bo’lishida bevosita muhit va tarbiya, shuningdek, inson o’sib-ulg’aygan va rivojlangan muhit asosiy rol o’ynaydi, deb hisoblashgan. Hatto Freyd ham bu fikrni qo’llab-quvvatlagan, chunki u o’z asarlarida bir necha bor gapirgan. Psixogenetiklar, o’z navbatida, DNKdagi farqlar odamlar o’rtasida qayd etilgan farqlarning kamida yarmini to’liq tushuntirishi mumkinligini aniqladilar. Genetika nafaqat juda muhim rol o’ynaydi. Bu psixologiyaning deyarli barcha jihatlari uchun asosdir. Genetika har bir shaxsning ruhiy holati va sog’lig’i uchun javobgardir, kasalliklarga, kognitiv qobiliyatlarga, insonning shaxs sifatida rivojlanishiga va hokazolarga ta’sir qiladi.

Ko’pchilik insonning shaxsiyati faqat tarbiyaga bog’liq deb ishonishgan. Tabiatmi yoki atrof-muhitmi? Bu savol ancha vaqtdan beri paydo bo’ldi va butun dunyo bo’ylab psixologlar ushbu mavzu bo’yicha doimiy ravishda bahslashmoqda. Psixogenetiklar tabiat yoki genlar haqiqatda muhim ekanligini isbotladilar. Shunisi e’tiborga loyiqki, u 20-asrning boshlarida paydo bo’lgan psixogenetik usullarga asoslangan. Keyin olimlar egizaklarni, shuningdek, asrab oluvchi bolalarni qabul qilgan oilalarni o’rganishdi.

Gen ifodasi qachon sodir bo’ladi?

Tabiat va genetika o’rtasida muntazam ravishda o’zaro ta’sir mavjud va inson hayotining bu ikki komponenti bir-biriga ta’sir qiladi. Hayotning turli hodisalari aslida passiv ravishda yuzaga keladigan hodisalar emas. Bu odamning atrof-muhit bilan bevosita qiladigan ishi. Keyin genetika ham jarayonga aralasha boshlaydi. Genning atrof-muhit bilan o’zaro ta’siri korrelyatsiya deb ataladigan jarayon orqali sodir bo’ladi.

Agar inson qanday xususiyatlarni meros qilib olishi haqida gapiradigan bo’lsak, unda bu holda juda ko’p nuanslarni hisobga olish kerak. Ilgari odamlar genetikaning ahamiyatini aniqlashga harakat qilishgan, ammo bugungi kunda fan oldinga siljiydi va qanday xarakter xususiyatlarini meros qilib olish mumkinligini aniqlashga harakat qilmoqda.

Masalan, psixopatologiya yoki ruhiy kasallik sohasi ko’rib chiqilsa, juda ko’p turli xil tashxislarni topish mumkin. Ular deyarli bir xil genetik ta’sirga ega. Oddiyroq qilib aytganda, har xil holatlarda bir xil genlar butunlay boshqa kasalliklarning paydo bo’lishiga olib kelishi mumkin.

Mutaxassislar atrof-muhit va genlarning o’zaro ta’siri kabi muhim sohani ham o’rganmoqda. Agar ikkala omil ham juda muhim rol o’ynasa, nega genetika odamlar o’rtasida mavjud bo’lgan barcha farqlarni tushuntira olmaydi? Mutaxassislar bu savolga javobni faol izlamoqda va tez orada, ehtimol, ular bu jarayon haqida batafsil gapirishlari mumkin.

Ruhiy kasalliklar har doim ham genetika tufayli rivojlanmaydi. Psixika ko’pincha