Ijtimoiy dangasalik fenomeni

Mutaxassislar jamoa bo‘lib ishlaganda har bir xodimning samaradorligi asta-sekin pasayib borishini isbotladi. Psixologiyada bu noodatiy hodisa “ijtimoiy dangasalik effekti” deb ataladi. Uni olim Maks Ringelmann bergan. 

Muammoning jiddiyligi

1927 yilda frantsuz olimi Maks Ringelmann qiziqarli natijalar bergan juda ko’p tajribalar o’tkazdi. Inson yolg’iz ishlaganda, borini beradi. Uch kishidan iborat guruhda ishlaganda hammaning mehnat unumdorligi 86 foizga, sakkiz kishilik jamoada esa bu ko‘rsatkich 51 foizga tushadi. Ijtimoiy loafing effekti shunchalik keng tarqalganki, deyarli barcha rahbarlik lavozimlarida bu bilan tanish.

Inson mustaqil mehnat qilsa, u o’z harakatlari va natijalari uchun javobgardir. Jamoada siz o’z vazifalaringizni boshqalar hisobiga osonlashtira olasiz. Xodimlar asta-sekin dam olishni boshlaydilar, ba’zilari esa o’z mas’uliyatini ochiqchasiga hamkasblariga topshirishlari mumkin. Qoidaga ko’ra, agar shoshilinch zarurat tug’ilsa, ularning ishlarini jamoadan boshqa odam bajarishiga ishonchi komil bo’lsa, xodimlar dangasa bo’lishni boshlaydilar.

Ijtimoiy dangasalik fenomeni ba’zi xususiyatlarga ega:

• Ijtimoiy dangasalik darajasi to’liq odamning topshirilgan vazifalarni bajarishdagi mas’uliyatiga bog’liq bo’ladi.
• Jamoa a’zolari o’rtasida etarlicha kuchli raqobat mavjud bo’lsa, ijtimoiy loaflik darajasining oshishi sodir bo’ladi.
• Katta guruh hajmi ishlashga salbiy ta’sir ko’rsatadi.
• Kollektivistik madaniyatning bir qismi bo’lganlar individualistik madaniyatning bir qismi bo’lganlar kabi dangasa emas. Bunga xitoyliklar va evropaliklar misol bo’la oladi.
• Ayollar erkaklarnikiga qaraganda ijtimoiy jihatdan dangasa bo’lish ehtimoli kamroq.
• Xodimlarning ish joyidan qoniqish darajasini oshirish orqali ijtimoiy ishdan bo’shatish darajasini pasaytirish mumkin.

Qanday qilib “dangasa odamlarni” oqlash mumkin

Har bir kompaniyada xodimlarning katta qismi ijtimoiy dangasalikka duchor bo’ladi va kamroq samarali ishlay boshlaydi. Ushbu hodisaning paydo bo’lishini qo’zg’atadigan sabablar, shuningdek, jinsi va yoshi, shuningdek, ijtimoiy mavqeidan qat’i nazar, barcha odamlar uchun umumiydir. Ta’sirning namoyon bo’lishi turli omillar ta’siri ostida sodir bo’ladi. Asosiysi, mas’uliyatning xiralashishi. Qoida tariqasida, bu juda katta guruhlarda kuzatiladi, bu erda har bir odamning xatti-harakati butunlay o’zgara boshlaydi. Hodisaning sababi – olingan natija uchun javobgarlikni taqsimlash. Bu shaxsiy javobgarlik darajasi pasayishni boshlashiga olib keladi. Agar guruhda ustun rahbar bo’lsa, bu hosildorlikning yanada ko’proq pasayishiga olib keladi.

Yana bir muhim sabab – xodimlarni ijtimoiy o’zaro ta’sir qilish uchun vazifadan chalg’itishi. Jamoada qat’iy tartib-intizom bo’lsa ham, xodimlar bir-biriga qarashadi. Uchinchi omil – bu hissiy yuqumli kasallik. Agar kimdir ish uchun kayfiyatda bo’lmasa, bu jamoaning qolgan qismiga uzatiladi.