Belgilar
Zamonaviy odamlar bugungi kunda biz faol foydalanadigan kartalar ma’lum bir ish printsipiga ega ekanligiga odatlangan. Ular juda oddiy va ulardan foydalanish oson, shuning uchun ular hech kimga hech qanday savol tug’dirmaydi. Buni an’anaviy belgilarning ma’lum bir tizimi mavjudligi bilan izohlash mumkin. Bu xaritalarni uzoq vaqt oldin tuzgan odamga ularning yo’nalishi, shuningdek, hozirgi koordinatalar tizimi bog’liq edi.
Urush paytida xaritalar qanday yaratilgan
Birinchi jahon urushi paytida Qizil Xoch o’lganlar sonini, shuningdek, dafn etilganlarni hisoblab chiqdi. Jangdagi yo’qotishlar, o’sha kunlarda harbiylar tomonidan qo’llanilgan boshqa ko’plab joylar singari, kvadratlarga bo’lingan maxsus topografik xaritalarda ko’rsatilgan. Shu sababli, ma’lum bir hududni nafaqat aniqlash, balki tavsiflash ham osonroq bo’ldi. Har bir kvadrat 500 yard maydonni ifodalagan. Unda u yoki bu raqam ko’k qalam bilan yozilgan, ya’ni ma’lum bir hududda qancha odam o’lgan. Olingan to’rdan foydalanib, ma’lumotlarni qayta ishlash va kerakli statistik hisob-kitoblarni amalga oshirish ancha osonlashdi. Bunday xaritalar har qanday odamni naqadar katta yo’qotish bilan hayratda qoldirishi mumkin.
Aslida, topografik xaritalarda to’rlarning paydo bo’lishi yanada ijobiy boshlanishga ega va konstruktiv sabablarga asoslanadi. Shu tariqa harbiylar o‘z manzilini, kerakli nishonlarni, shuningdek, yig‘ish punktlarini ko‘rsatish imkoniyatiga ega bo‘ldi. Tinch aholiga kelsak, uchrashuv joyi bo’yicha dastlabki muhokamalar va kelishuvlar bo’lgan. Shuningdek, piyodalar uchun yo‘nalishlar belgilandi.
Xitoy kartalari
Miloddan avvalgi 1-asrda xitoylar bunday panjaralardan faol foydalanganlar, ammo bugungi kungacha eng qiziqarli variant “Yu Ji Tu” hisoblanadi. U 1137 yilda tuzilgan. Xaritaning o’ziga xosligi shundaki, u toshga o’yilgan va maydonning bir tomoni 100 yoki 57 kilometrga to’g’ri keladigan juda batafsil panjara chizilgan. Albatta, kvadratchalar batafsil xaritani tuzish uchun asos bo’lishi mumkin edi, lekin ko’pchilik mutaxassislar ular masshtablarni ko’rsatish uchun ishlatilgan deb taxmin qilishadi.
Rimliklar bilan qanday bo’lgan
Rimliklar tomonidan ishlatiladigan panjaralar boshqacha ishlagan. Ular “centuriation” deb nomlangan maxsus er o’lchash usulini ishlab chiqdilar. U to’rtburchaklar koordinatalarining ma’lum bir tizimiga asoslangan edi. Bir muncha vaqt o’tgach, xitoyliklar tomonidan taklif qilingan yondashuv Evropada qo’llanila boshlandi. Xarita ko’p jihatdan Xitoyda dastlabki xaritalarni yaratishda ishlatilganiga o’xshash bo’lgan panjara ustiga qo’yilgan. Shunga o’xshash narsani 15-asrga xos bo’lgan ba’zi navigatsiya xaritalarida topish mumkin.
O’rta asrlarda to’rdan foydalanish keng tarqalgan. Bugungi kunga qadar mutaxassislar Ptolemey tomonidan taklif qilingan tizimdan foydalanadilar. U parallel va meridianlardan foydalanishga asoslangan. Shuni ta’kidlash kerakki, Ptolemey g’oyalari juda uzoq vaqt va turli yo’nalishlarda rivojlangan. 17-asrda tekis yuzada mavjud bo’lgan chiziqlar bir-birini kesib o’tgan to’rtburchaklar koordinata tizimlari ham faol qo’llanila boshlandi. Ham vertikal, ham gorizontal chiziqlar ishlatilgan. To’rlar ko’p asrlar davomida har xil turdagi topografik xaritalarni tuzishda juda muhim rol o’ynagan, ammo ular hali ham faol rivojlanmoqda va takomillashtirilmoqda.
