Barcha holatlar uchun maxfiy bilim

Bugungi kunda hayotimizni kimyosiz tasavvur etib bo’lmaydi. Qadim zamonlarda ham odamlar faqat go’shtni qovurishni bilishgan, keyinchalik spirtli ichimliklar ixtiro qilingan va vaqt o’tishi bilan atir-upa yaratilgan. Kimyoning paydo bo’lishida ayollar katta rol o’ynagan.

Parfyumning tug’ilishi

Agar kimyoning kelib chiqishi haqida gapiradigan bo’lsak, u juda uzoq vaqt oldin, vodorod atomlari mavjud bo’lganda paydo bo’lgan. Ular o’zaro 3 atomli ionlar va 2 atomli molekulalar hosil qila boshladilar. Kimyo inson hayotida olovdan foydalanishning boshlanishi bilan paydo bo’ldi.

Vaqt o’tishi bilan qadimgi odamlar pishirilgan go’sht xom go’shtga qaraganda ancha mazali ekanligini va uni pishirish uchun olov kerakligini tushunishdi. Qadim zamonlarda pishirish oddiy olovda amalga oshirilgan, u doğaçlama vositalardan qurilgan. Va shundan keyingina ular uylarda olovdan foydalanishni boshladilar. Albatta, o’sha paytda olov yaxshi ruhlarni tana go’shtidan haydab chiqarishiga ishonib, Xudodan “ajralishni” istamagan odamlar bor edi. Biroq, go’shtni olovda pishirish mashhurlikka erisha boshladi.

Tarixga kirib, kimyo asoschilaridan biri Tapputi Belatekalim ekanligini bilib olishingiz mumkin. Bo’sh vaqtlarida Tapputi e’tiborini kimyoga va parfyumeriya bilan bog’liq turli tajribalarga bag’ishladi. Tapputi o‘z tajribalarida turli xil gul ekstraktlarini boshqa qo‘shimchalar bilan qizdirdi va natijadan to‘liq qoniqmaguncha ularni suv bilan aralashtirdi. Ehtimol, bu “distillatsiya” deb ataladigan jarayon birinchi marta tasvirlangan hujjatga aylangan loy rasmidir.

So’zni kim ixtiro qilgan?

Bugungi kunda kimyoviy jarayonlar fanining nomi sifatida qo’llanilayotgan “kimyo” so’zini kim ishlab chiqqani ham ko’pchilikni qiziqtiradi. Kimyoning fan sifatida paydo bo’lishi Vizantiyada sodir bo’lgan va o’sha davrning birinchi kimyogarlari Panopolitanlik Zosimus va payg’ambar Maryam edi. Panopolitanlik faylasuf Zosimus Panopolislik boʻlib, u milodiy 4-asrda tugʻilgan. U bugungi kunda ham topilishi mumkin bo’lgan kimyo qo’llanmasining muallifi.

Zosimus asarlarida oltin va kumushga taqlid qilish usullari tasvirlangan, ular bugungi kunda faol qo’llaniladi. Aynan Zosimus har xil metallarni oltin va kumushga aylantiruvchi faylasuf tosh gipotezasini yaratgan. Kimyogar va faylasuf, shuningdek, qo’rg’oshin asetatning ta’m xususiyatlarini belgilab, shirinlik mavjudligiga ishora qildi. Qo’rg’oshin asetat o’sha paytda allaqachon konservant va tatlandırıcı sifatida ishlatilgan. Ammo shuni ta’kidlash kerakki, Zosimusning qo’lyozmalarida bu so’z topilgan, buning natijasida fanning nomi – “kimyo” paydo bo’lgan.

Payg’ambar ayol Maryam

Qo’llanmada Zosimus ko’pincha donolik xudolaridan biri – Germes Trismegistus, shuningdek, ushbu bilimga sho’ng’ishni istagan payg’ambar Maryamni eslatib o’tadi. Maryamning tug’ilgan sanasi va yashash joyi haqida aniq ma’lumot noma’lum, ammo u Misrda Zosimusdan oldin yashagan va asli yunon bo’lgan degan fikr bor. Agar Germes Trismegistus afsonaviy qahramon bo’lsa, u holda payg’ambar Maryamni haqiqiy shaxs deb hisoblash mumkin.

Zosimus o’z qo’llanmasida Maryam Payg’ambar tomonidan kashf etilgan uchta qurilma haqida gapiradi, ular bugungi kunda ham kichik o’zgarishlar bilan mavjud. Bunday ixtirolardan biri olovda isitish uchun idishdir. Ikkinchi ixtiro – moddalarni isitish va hosil bo’lgan bug’ni yig’ish uchun qurilma, uchinchisi – moddalarni distillash va tozalash uchun “tribox” deb nomlangan qurilma.

Keyinchalik payg’ambar Maryamning birinchi va uchinchi ixtirolari sezilarli darajada yaxshilandi. Bu kuchli alkogolli ichimliklarni distillash va yaratishda foydalanishga turtki bo’lgan tribox edi. Bugungi kunda laboratoriyada siz uch oyoqli to’lg’azish deb ataladigan triboxning avlodini topishingiz mumkin. Ushbu qurilma distillangan suyuqlikni yig’ish uchun mo’ljallangan va uch xil chiqish joyidan iborat.

Albatta, kimyo va fizika bir-biri bilan chambarchas bog’liq va bu ko’plab zamonaviy narsalarning rivojlanishiga olib keldi. Kimyoning alohida fan sifatida shakllanishi aynan nima va nima sababdan boshlanganini hech kim aniq ayta olmaydi. Ammo shuni ta’kidlash joizki, kimyo va kimyoviy jarayonlar tufayli bugungi kunda odamlar ko’p narsalardan foydalanishlari, shuningdek, turli xil oziq-ovqatlarni iste’mol qilishlari va spirtli ichimliklar ichishlari mumkin. Kimyosiz Yer sayyorasidagi hayot butunlay boshqacha bo’lar edi.