Ta’limda mustaqillik

Zamonaviy ta’lim juda muhim masalani tushunishga harakat qilmoqda: bolalarni o’rganishga qanday o’rgatish kerak. Bolaning doimiy eslatmalar va nazoratlarsiz mustaqil ravishda o’rganishni xohlayotganiga ishonch hosil qilish kerak. Aksariyat bolalar maktabda paydo bo’ladigan yangi mavzularga qiziqishadi, ammo har qanday stressli vaziyat, etarli darajada aqlli va adekvat o’qituvchi, sinfdoshlar va boshqa ko’plab omillar qiziqishning yo’qolishiga olib kelishi mumkin.

Qiziqish va qiziquvchanlik

Har bir bola qiziquvchan, ammo bu xususiyatning namoyon bo’lish darajasi farq qiladi. Ba’zilar yangi mavzular yoki ob’ektlarga juda faol qiziqish bildirishlari mumkin, boshqalari esa kamdan-kam hollarda qiziqish bildirishadi.

Bola etuk bo’lgach, u o’z atrofidagi dunyoni iloji boricha yaxshiroq bilishga harakat qiladi. Bu qiziqishni rivojlantirishga imkon beradi. Shuni ta’kidlash kerakki, qiziquvchanlik va izlanuvchanlik turli xil tushunchalardir. Qiziqish yangi ko’nikmalarga, bilimlarga va tabiiy qiziqishga bo’lgan muhabbatni ifodalaydi. O’z navbatida, qiziquvchanlik o’rganish taqiqlangan yoki ma’lum darajada istalmagan narsalarga qiziqishning barqaror shaklidir. Bu omillar bolaning mustaqilligida namoyon bo’lishi kerak bo’lgan muayyan chegaralarni ko’rsatib, xatti-harakatlarni nazorat qilish qobiliyatini ta’minlashga yordam beradi.

Ta’lim qiziqishni qondirish zarurligiga qarab turli darajadagi samaradorlikka ega bo’lishi mumkin. Kattalar tomonidan qo’llab-quvvatlanadigan bola o’z maqsadiga erishish uchun hamma narsani qiladi. Ota-onalar boladan uni umuman qiziqtirmaydigan narsani talab qila boshlaganlarida, qiziqish asta-sekin yo’qoladi yoki uni amalga oshirish kattalar ta’siri bo’lmagan joyda amalga oshirila boshlaydi. Darslar bola faqat tinglaydigan, lekin o’z manfaatlarini amalga oshira olmaydigan joyga aylanadi.

Asta-sekin nafaqat qiziqish, balki muayyan harakatlar va tashabbuslarda mustaqillik ham yo’qoladi. Bola o’zini qiziqtirgan savolga javob olish uchun kattalarning ta’sirisiz qolgan vaqtni kutadi.

Kashfiyot orqali o’rganish

Ko’pgina bolalar yangilikni nafaqat jozibali deb bilishadi. Bu juda ko’p qo’rquvga olib kelishi mumkin. Xavf har doim ham haqiqiy bo’lmasligi mumkin. Hamma narsa insonning bolaligida o’z manfaatlarini qanchalik ifodalash imkoniyatiga ega bo’lganiga va u kattalar sifatida mustaqillikni namoyish etishda qanchalik cheklanganligiga bog’liq bo’ladi. Bola yaralanishi, ifloslanishi yoki yo’qolishi mumkin. U o’sib ulg’ayganida, u asta-sekin dunyoni oldindan aytib bo’lmaydigan narsa ekanligini tushunadi. Kattalar hamma narsani, shu jumladan bolaning xatti-harakatlarini nazorat qilishni xohlashadi. Bir tomondan, bu nazorat juda yaxshi niyatlarga ega, lekin ayni paytda salbiy ta’sir ham mavjud. Bola yangi narsadan qo’rqishni boshlaydi va uning u yoki bu tadqiqotga bo’lgan istagi butunlay yo’qolishi mumkin.

Ta’limdagi mustaqillik juda muhim rol o’ynaydi, chunki bolaning kattalar hayoti bunga bog’liq bo’ladi. Ota-onalar o’z farzandlarining xatti-harakatlarini, xatti-harakatlarini, qiziqishlarini qanchalik ko’p nazorat qilsalar, ular haqiqatan ham yoqadigan va kelajakda foydali bo’lishi mumkin bo’lgan yangi va foydali narsalarni o’rganish istagini shunchalik ko’p zarar etkazadilar va o’ldiradilar.