Qanday qilib miya odamni barcha hayvonlar va texnologiyalardan aqlli qiladi

Er yuzidagi bironta ham hayvon odamlar kabi juda ko’p nozik intellektual harakatlarni amalga oshirishga qodir emas. Va bularning barchasi bizning miyamizning xususiyatlari tufayli. Keling, uning sifatiga nima ta’sir qilishini va nima uchun fil odamdan aqlli emasligini ko’rib chiqaylik.

Miya sifati

Har qanday miyaning birligi neyron, ma’lumotni qabul qilish, qayta ishlash va uzatishga qodir hujayradir. Shuning uchun, neyronlar qancha ko’p bo’lsa, miya aqlliroq bo’ladi deb taxmin qilishimiz mumkin. Ha va yo’q.

Ba’zi hayvonlarning miyasidagi 

• Asal asalari – 960 ming,
• Kulrang kalamush – 200 million,
• Emu – 1,3 milliard,
• Lev – 4,6 milliard,
• Makaka – 3,4 milliard,
• Gorilla – 33 milliard,
• Odamlar – 86 milliard,
• Fil – 257 milliard.

Ammo bu raqamlarni solishtirish noto’g’ri, chunki bir xil darajada parametr EQ, tana vaznining miya vazniga nisbati. Bundan biz kalamushning miyasi taxminan makaka miyasiga teng ekanligini aniqlaymiz, ammo ikkinchisining kognitiv fazilatlari ancha yuqori. Lekin nima uchun?

Miyaning ulanishi

Miya hujayralarining ko’pligi ularning ma’lumotni qayta ishlash qobiliyatini ko’rsatmaydi. Neyronlar orasidagi signallar sinapslar yordamida uzatiladi, ular shartli ravishda qisqa va uzoq bo’lishi mumkin. Ulanish qanchalik zichroq va qisqaroq bo’lsa, kiruvchi ma’lumotlar tezroq qayta ishlanadi. Inson miyasi nafaqat “og’ir”, balki juda ixchamdir: zich konvolyutsiyalar ko’p sonli bog’langan neyronlarni kichik maydonga joylashtirishga imkon beradi. Maymunlarning miyasi, kuchli darajasi bilan, odamlar miyasining qisqartirilgan nusxasi, shuning uchun miya massasining nisbatan teng hajmiga ega bo’lgan primatlar har doim kalamush va sichqonlarga qaraganda “aqlli” bo’ladi. Nega unda 5 kilogrammli miyaga ega fil odamdan aqlli emas?

Neyronlarning tarqalishi

Gap shundaki, neyronlarning kontsentratsiyasining joylashuvi ham muhimdir. Va agar ularning asosiy qismi inson miyasida mavhum fikrlash uchun mas’ul bo’lgan korteksda joylashgan bo’lsa, filda u serebellumda joylashgan bo’lib, uning vazifalari birinchi navbatda  urishi, nafas olish va harakatni nazorat qilish bilan bog’liq.

Texnologiyalar inson miyasini nusxalaydi

Og’irligi 1,5 kg bo’lgan inson miyasida bir-biri bilan chambarchas bog’langan o’nlab milliard neyronlar mavjud. Olimlar ushbu tuzilmadan sun’iy neyron tarmoqlarni yaratish uchun foydalanadilar. Agar inson miyasi o’ylasa, neyron tarmoq buyruqlarni qabul qilish va qayta ishlash uchun dasturlashtirilgan. U ma’lumotlar to’plamini tahlil qiladi, o’rganish qobiliyatiga ega va buni odamnikidan ko’p marta tezroq va yaxshiroq bajaradi.

Barcha cheklovlar va nisbatan yuqori energiya iste’moliga qaramay, neyron tarmoqlar allaqachon quyidagilarga qodir:

• axborotning turli formatlarini tanib olish: tovush, tasvir, matn;
• taqsimlash va tasniflashni amalga oshirish;
• yuqori sifatli tarjimalarni amalga oshirish;
• tasvirlarni simulyatsiya qilish;
• matnlar yaratish va boshqa intellektual muammolarni hal qilish.

Texnologiyalar va algoritmlar doimo takomillashib bormoqda va tabiiy miyada bo’lgani kabi, yosh bilan kulrang moddalar zichligini yo’qotmaydi. Neyron tarmoqlar bizning yordamchilarimizdir va ularning tashqi ko’rinishi haqiqatni o’zgartiradi, lekin tarjima, dizayn, tasviriy san’at, muhandis yoki yozuvchining ijodiga bo’lgan talabni bekor qilmaydi. Neyron tarmoqlar hali odamlarning o’rnini bosa olmaydi. Shu sababli, so’rov saqlanib qolmoqda, ammo uning sifati doimiy ravishda o’sib bormoqda.

Evolyutsiya bizga noyob miyani berdi, ammo tabiatdagi hamma narsa singari, neyronlar va sinapslar ham maqsadga muvofiqlik printsipiga bo’ysunadi: ularning miqdori va sifati yuklamasdan yomonlashadi.